Handen op de rug

Met verwondering zag ik tijdens mijn coschap enkele verslaafde patiënten die vrijwillig waren opgenomen, zo hun boeltje bij elkaar pakken en tegen het medisch advies in, de kliniek verlaten. De neiging om dan voor de deur te springen en een uitgebreid betoog te beginnen, is groot. ‘Je moet hier blijven, want thuis verval je in je oude gedrag. Daarmee ben je toch niet geholpen? Je moet hier even doorheen, de eerste stap heb je al gezet en dat is ontzettend knap. Hier kunnen we je proberen te helpen… maar dat gaat niet als je nu teruggaat.’

In werkelijkheid sta je niet met gespreide armen voor de deur, en voer je een iets minder paternalistisch ontslaggesprek. Met vaak als resultaat dat de patiënt met een paar plastic tassen vol persoonlijke bezittingen toch door de voordeur het pand verlaat. Gefrustreerd leg ik mijn overpeinzingen neer in de teamkamer van de afdeling. Eén van de detox-verpleegkundigen reageert: ‘Het voelt heel onnatuurlijk, omdat je geschoold bent om de handen uit de mouwen te steken en problemen van patiënten aan te pakken en op te lossen. Hier is het de kunst om met je handen op je rug, de patiënt in de juiste richting te leiden.’ Gelukkig is het eerder uitzondering dan regel. De meeste patiënten die worden opgenomen hebben al zoveel ellende doorgemaakt, dat ze de kans van een opname aangrijpen. ‘Het is niet erg als ze een tijdje op een opname moeten wachten. Als de lijdensdruk groot is, wordt de kans van slagen ook groter’, lichtte een crisismedewerker me in. Aha.

Ik heb nergens een sterkere autonome positionering van de patiënt gezien dan in de verslavingszorg, maar het hele concept van wilsbekwaamheid bij deze patiënten wringt bij mij nog steeds. In hoeverre staat iemand in voor zijn beslissingen, als hij net een gram cocaïne heeft gesnoven? Hoe weloverwogen is een besluit van iemand die twee uur geleden zijn laatste gift GHB heeft gehad en zucht naar meer? Daarbij kun je natuurlijk niet spreken over algehele wilsbekwaamheid, maar kun je het alleen hebben over wilsbekwaamheid bij het maken van een ter zake doende beslissing. Ja, ik heb er de literatuur op nageslagen. ‘Vaak wordt de wilsbekwaamheid pas in twijfel getrokken als er een beslissing wordt genomen door de patiënt, waar de hulpverlener het niet mee eens is.’ Ai, misschien ga je er ook wel makkelijker vanuit dat iemand een weloverwogen keus maakt, als ze instemmen met jouw weloverwogen plan. Wat een aanname eigenlijk. Maar goed, dat doet niet af aan de vraagstelling. ‘Een wilsbekwame patiënt kan zijn keuze kenbaar maken, relevante informatie begrijpen, de betekenis van deze informatie voor de eigen situatie inschatten en betrekken in het overwegen van behandelopties.’ Wat kan de werkelijkheid toch heerlijk helder lijken, als je het samenvat in vier kenmerken. Maar waarom knaagt het dan toch aan me?

Omdat je in de verslavingszorg meerdere keren je ‘hulpverlenergevoel’ tegenkomt. Er wordt je een waardevolle spiegel voorgehouden: je wellicht wat pretentieuze notie van wat goed voor de patiënt is, projecteer je op hem of haar, terwijl hij weloverwogen en autonoom een ‘slechte’ keuze moet mogen maken. Alles is betrekkelijk. De frustratie wordt er echter niet minder op, omdat je het leven voor hem soms zo graag anders ziet. Dan willen die handen op de rug nog wel eens jeuken.

Malou Heesterbeek                  

Meer publicaties in Ingezonden