Beeldvorming maakt artsenvak onaantrekkelijk: zonde!
Continue dialoog nodig tussen studenten en medisch specialisten
12 reacties
Door vooroordelen, spookverhalen, maar ook werkelijke haken en ogen schrikt het vak van medisch specialist studenten vaak af. Dat is jammer en onterecht, zeggen de auteurs, die hier verandering in willen brengen door steeds met elkaar in gesprek te gaan, in wat zij het Open Spookhuis hebben gedoopt.
‘Je moet gepromoveerd zijn, anders kom je niet in opleiding.’ ‘Het combineren van werk en privé is onmogelijk als medisch specialist.’ ‘Je moet in het eerste jaar van je studie al weten wat voor specialist je wilt worden, anders ben je kansloos voor een opleidingsplaats.’ ‘Je moet zo vroeg mogelijk in je geneeskundestudie met dé opleider om tafel om kans te maken op een opleidingsplaats.’
Zomaar een greep uit de percepties, gedachten en vooroordelen van studenten geneeskunde (zie ook de tabel). Dit gedachtegoed hebben geneeskundestudenten niet voor niets. Het komt ergens vandaan en heeft gevolgen voor de zorg. In dit artikel propageren wij een dialoog tussen geneeskundig specialisten en studenten geneeskunde over de vervolgopleiding middels het concept Open Spookhuis.
De eerste spookverhalen waarmee studenten worden geconfronteerd beginnen al vroeg in de studie. Tijdens de studie krijgt de coassistent dikwijls de vraag wat hij wil worden. Wanneer het antwoord bijvoorbeeld chirurg, huisarts of internist is, volgt vaak de reactie: ‘Weet je dat het heel lastig is om in opleiding te komen?’ of ‘Hoeveel papers heb je al geschreven?’ De combinatie van bovenstaande spookverhalen en dergelijke reacties werkt niet echt stimulerend. Anderzijds zijn er niet alleen ‘spookverhalen’, maar ook een aantal reële problemen. We moeten dus niet alleen vooroordelen samen uit de weg ruimen maar ook – wederom samen – een oplossing vinden voor uitdagingen waar geneeskundig specialisten en geneeskundestudenten voor staan.
Ronduit zorgelijk
De cijfers over ambitie, interesse, werkplezier en mentale gezondheid van jonge collega’s zijn op dit moment ronduit zorgelijk. Een artikel in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde legde de huidige problematiek om jonge collega’s te motiveren voor werk in het ziekenhuis fraai bloot.1 Of zoals huisarts Danka Stuijver het op LinkedIn verwoordde: ‘Van de 26.000 basisartsen in Nederland is ruim 60% nog niet begonnen met een vervolgopleiding, bijvoorbeeld om huisarts of chirurg te worden. Omgerekend gaat het om ruim 15.000 artsen die zich nog niet gespecialiseerd hebben. Een wezenlijk deel van deze groep wil zelfs helemaal niet meer als arts werken. Misschien omdat ze te veel spookverhalen hebben gehoord over het leven als dokter die nodig moeten worden ontkracht.’
Deze spookverhalen dragen echter wel in belangrijke mate bij aan de beeldvorming van het toekomstige werkveld. Hierdoor neemt de animo voor een vervolgopleiding aanmerkelijk af, zoals blijkt uit de nationale a(n)ios-enquête van De Jonge Specialist.2
Er is ook werkelijk iets aan de hand: de toegenomen werkbelasting onder artsen, door onder andere complexere zorgvragen, meer administratie en een grotere tijdsdruk, leiden steeds vaker tot meer stress en minder werkplezier. Een kwart van de jonge artsen heeft te kampen met burn-outklachten.Het percentage is gestegen van 14 procent in 2020 naar 24 procent in 2022. René Héman, voorzitter van de KNMG, arts maatschappij + gezondheid en bedrijfsarts, concludeerde in een column op de website van de KNMG: ‘We lopen in de zorg vast op het kwetsbaarste punt: de zorgverleners zelf. Artsen vallen om of verlaten het vak. Er is een brede oproep om meer artsen op te leiden, maar dat is niet de enige oplossing. We moeten ook kijken naar de redenen van de uitstroom: waarom artsen ermee stoppen of burn-out raken. Díé oorzaken moeten we aanpakken.’3
Het kan wél
Recent publiceerde Medisch Contact de resultaten van een enquête over grensoverschrijdend gedrag in de zorg.4 Hieruit kwam naar voren dat meer dan de helft van de artsen en geneeskundestudenten op enig moment in de studie of op de werkvloer grensoverschrijdend gedrag heeft ondervonden. Dit kwam het vaakst voor bij artsen onderaan de ladder van de medische hiërarchie. De resultaten van deze enquête zullen de animo voor een vervolgopleiding niet verder doen toenemen.
Ten slotte is er nog die sterk ingeslepen hiërarchie, met name in de ziekenhuiswereld. Die hiërarchie is ontstaan vanuit de meester-gezelverhouding waarin artsen van oudsher worden opgeleid. In die verhouding geldt dat de oudste meestal gelijk heeft en is het aan de jongere generatie om te luisteren en uit te voeren. Los van de voordelen in acute situaties van een dergelijke organisatiestructuur, is het volledig inbedden van deze hiërarchie niet bevorderlijk voor het enthousiasme van de huidige generatie. Blogger en arts Berend van Doorn verwoordde dat ooit fraai in een veelgelezen epistel: ‘Toen de professor op gympen vroeg om in godsnaam jij te zeggen en koffie voor ons ging halen, wist ik wel hoe ik later wilde worden.’ Het goede nieuws is dus: het kan wel degelijk.
In gesprek
Wij hebben onlangs een aankondiging gedaan op LinkedIn van een Open Spookhuis. Het Open Spookhuis is niet meer dan dat opleiders op een bepaald tijdstip in een bepaalde ruimte beschikbaar zijn om in gesprek te gaan met geneeskundestudenten. Het doel hiervan is om de dialoog te starten tussen specialisten (opleiders) en studenten geneeskunde over verwachtingen ten aanzien van het vak en aannames over de vervolgopleiding. Het gesprek is laagdrempelig, de specialisten en studenten kunnen over en weer van elkaar leren. De gedachte erachter is dat we aan beide kanten beter worden door inzicht in elkaars ervaringen en gedachtegoed. Wellicht zijn we op die manier in staat om een aantal spookverhalen te ontkrachten. Tegelijkertijd krijgen specialisten zo meer inzicht in wat de huidige generatie studenten belangrijk vindt, bijvoorbeeld in de werk-privébalans. In ieder geval vinden wij het de verantwoordelijkheid van de huidige generatie specialisten om de eerste stap te zetten in de richting van mogelijke oplossingen.
De aankondiging is als oproep geland en het concept Open Spookhuis wordt landelijk breed omarmd. Inmiddels hebben vijf academische ziekenhuizen en één perifeer ziekenhuis zich bij deze beweging aangesloten. Bovendien is er op individuele basis enorme belangstelling en toewijding om mee te doen, van zowel medisch specialisten als studenten. De wil is er dus heel duidelijk, en dat geeft hoop voor de toekomst.
Open Spookhuis
Het initiatief Open Spookhuis is breed omarmd. Onderstaande collega’s hebben het als initiatiefnemer opgepakt in de volgende ziekenhuizen:
LUMC: Jesper Hjortnaes, Abbey Schepers, Monique Haak
Amsterdam UMC: Suzanne van der Velde, Freek Daams, Els Nieveen van Dijkum, Anne Timmermans
Radboudumc: Dominique Buck, Manouk Backes, Lucas Timmermans, Bas Verhoeven, Marlies Morsink, Godelieve Verhage-Damen
MUMC+: Hamit Cakir, Jarno Melenhorst, Ruben Visschers
Gelre ziekenhuizen: Marieke Bolster-van Eenennaam, Stijn Gorgels, Peter van Duijvendijk, Stephanie Winters, Anejoke Huisjes
Vervolgstappen
In onze optiek is dit pas stap één, en hebben we behoefte aan het institutionaliseren van deze laagdrempelige dialoog. De verantwoordelijkheid zou wat ons betreft moeten liggen bij de Centrale Opleidingscommissie (COC) en de bestuurders van het geneeskundecurriculum. Maak de opleiders op een aantal vaste momenten per jaar beschikbaar zodat iedere student laagdrempelig in gesprek kan. De faculteit faciliteert de studenten. En idealiter stimuleren de ziekenhuisbestuurders deze beweging met goede koffie en een prettige ruimte. Vervolgstappen liggen op het gebied van beter ondersteunen bij de oriëntatie op vervolgopleidingen, binnen de studie en in de fase erna.
Samen hebben we als medische professionals een enorme uitdaging: de zorg van de toekomst vormgeven, uitvoeren en onze aanstaande collega’s daartoe opleiden. In dat kader is de werkcultuur zoals die op dit moment is neergezet, verre van duurzaam. Terecht dat onze geneeskundestudenten daar hun bedenkingen bij hebben.
Dus is het tijd dat de huidige generatie geneeskundig specialisten zelf het voortouw neemt en in gesprek gaat met de geneeskundig specialisten van de toekomst. Het concept Open Spookhuis biedt hier een snelle, eenvoudige en laagdrempelige manier voor. En waarom? Omdat we straks allemaal goede, gemotiveerde dokters aan ons bed willen hebben, mocht dat onverhoopt nodig zijn.
auteurs
Marijn Houwert, chirurg, opleider heelkunde, UMC Utrecht
Gersten Jonker, anesthesioloog, opleider anesthesiologie en vicevoorzitter Centrale Opleidingscommissie, UMC Utrecht
Annet van Royen-Kerkhof, kinderarts-immunoloog, directeur opleidingen geneeskunde, UMC Utrecht
Darwin Woodley, student geneeskunde, UMC Utrecht
Namens alle initiatiefnemers van Open Spookhuis (zie kader hierboven)
contact
r.m.houwert@umcutrecht.nl
cc: redactie@medischcontact.nl
Luistertip
Voetnoten
[1] Rosie Sikkel & Lorette Harbers. Zorgwekkend aniossen-tekort in ziekenhuizen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2023;167:C5412
[2] Rapport Nationale a(n)ios Enquête gezond en veilig werken 2022. De Jonge Specialist.
[3] René Héman. We lopen in de zorg vast op het kwetsbaarste punt: de zorgprofessional zelf. Column 16 maart 2023. www.knmg.nl
[4] Simone Paauw & Eva Kneepkens. Enquête: Grensoverschrijdend gedrag ligt vooral in het ziekenhuis op de loer. (MC 48/2023: 14)
L.J.J. Groot
HAIO & promovendus
Na het lezen van het artikel en het beluisteren van de Podcast bekruipt mij toch erg het gevoel dat de 'fout' van de personeelstekorten in de tweede lijn bij de A(N)IOSen worden gelegd. Immers, zij propageren de onware spookverhalen die vooral ontkra...cht moeten worden en de initiatiefnemers weten hoe. Dat komt paternalistisch over. Een meer genuanceerd beeld en bredere aanpak lijkt mij meer op zijn plaats.
Maar wat mij hierbij het meest tegen de borst stuit is dat ik in mijn ANIOS tijd (2015-2019) toch daadwerkelijk de metaforische spoken zag. 60 uur per week werken wàs normaal. De dosis nachtdiensten, ook toen al bewezen slecht voor de gezondheid, werden liberaal toegediend en om in opleiding te komen had je wel degelijk een 'kruiwagen' nodig in de vorm van een persoon of PhD. Vakantiedagen konden niet worden opgenomen omdat men daar niet voor geroosterd had en het opnemen van ouderschaps/zwangerschapsverlof ging enkel met een slag op de tafel. Wellicht is dit niet op alle plekken zo en het is fijn dat de initiatiefnemers deze ervaringen niet hebben. Of niet zo ervaren. Misschien is er sprake van survivorbias dat enkel mensen ongevoelig voor deze wanpraktijken het tot specialist schoppen.
Zelf zou ik graag een quote willen aanhalen uit de ondertussen klassieke Pirates of the Carribean:
'You best start believing in ghost stories miss Turner, you're in one'
[Reactie gewijzigd door Groot, Lex op 26-03-2024 16:01]
L.H. Vogelpoel-Sie
arts
De beste manier om meer en gedreven dokters in het vak te houden is vermoedelijk eenvoudigweg de omstandigheden weer verbeteren:
- Zorg dat aan het einde van de lange opleiding ook een redelijk goede kans op werk bestaat. Dus niet (meer) inzetten op... een overschot aan jonge klaren in de markt (visiedocument 2010 Marktimperfecties in de medisch specialistische zorg), maar op de werkelijke behoefte.
- De regie terug bij de zorgverlener en patiënt, waarbij zorgverzekeraars en managers weer zorgverleners gaan faciliteren bij hun werk op de zorgvloer, in plaats van andersom.
- Meer zekerheid qua baanbehoud en inkomen, vaste aanstellingen.
Gezien het bovenstaande haaks staat op marktwerking respectievelijk sturingsmacht bij zorgverzekeraars, vereist dat wel een wijziging van ons zorgstelsel...
Waarschijnlijk moeilijk te slikken voor de wantrouwende controlefreak en of de fervente fan van het huidig zorgstelsel, maar het zou in combinatie met dit mooie Open Spookhuis initiatief het tij wellicht nog op een open en oprechte wijze kunnen keren.
L.S. Wilhelmus - Hoek
Longarts , Marum
Heel graag zou ik hier verkondigen dat de ‘spookverhalen’ niet waar zijn. Helaas heb ik zelf ook de ervaring dat een opleidingsplek moeilijk te bemachtigen is voor diegenen die niet bij het behalen van hun bul al een uitzonderlijk cv hebben en het pr...omotie traject al geregeld hebben.
Wat is er mis met een bevlogen jonge dokter die graag specialist wil worden, maar die ook graag een privé leven heeft en zich niet in 100 bochten wil wringen om ergens in beeld te komen?!
[Reactie gewijzigd door Wilhelmus - Hoek, Linda op 24-03-2024 08:56]
T. van der Voort
Huisarts in opleiding
Als persoon die na jaren van het maken privé-offers om in opleiding te komen, nu een jaar geleden de keuze heeft gemaakt om het ziekenhuis te verlaten, heb ik mogelijk een wat cynische reactie op een dergelijk initiatief. Het voelt qua timing echter ...meer als een reactie op het recent ontstane ANIOS-tekort in veel ziekenhuizen in Nederland en de problemen die opleidingsklinieken hebben om de dienstroosters rond te krijgen nu ze minder opleidingscapaciteit toegewezen krijgen vanuit het capaciteitsorgaan.
Ik denk dat veel zorgen van aankomende collega-artsen wel degelijk een kern van waarheid bevatten en dat wij als zorgprofessionals nog veel te doen hebben als het gaat om het creëren van een veilig leer- en werkklimaat voor elkaar en voor de mensen die wij opleiden. Het zou goed zijn om deze problemen en zorgen te erkennen en uit te leggen hoe wij als artsen deze uitdagingen tegemoet gaan treden.
Het zou goed zijn als dit initiatief kritisch wordt beschouwd, bijvoorbeeld door afvaardiging vanuit de Jonge Specialist ook om een reactie te vragen, zij hebben immers het meeste zicht op positieve en negatieve ontwikkelingen binnen de opleidingen tot medisch specialist, en de uitdagingen die nog moeten worden overwonnen.
Basisarts, Rotterdam
Tussen de medisch specialisten en studenten zit ook nog een reservoir aan basisartsen/ANIOSsen en een groep AIOSsen. In de coschappen zien hoe die groep wordt uitgebuit (letterlijk elke dag van 7 tot 21 uur in het ziekenhuis zijn) of zichzelf uitbuit... om maar in beeld te komen voor een opleidingsplek, heeft mij als student al doen afhaken voor het ziekenhuis. Ik heb mijn studie afgemaakt en me daarna vooral vaak afgevraagd: kan ik dit werk überhaupt wel? Mijn ziel voelt te teer en weinig weerbaar voor dit vak; wanneer verwerk je alle emoties die ziekte en dood oproepen als je overdag vooral moet 'rammen', om het oneerbiedig te zeggen? Het lukt mij niet...
R.E.A. Karsten
Coassistent
Super initiatief! Het is een understatement om te zeggen dat ik mij ernstig zorgen maak om de effecten van dergelijke echte/spookverhalen op studenten. Ik kan tal van voorbeelden noemen waarbij ik zie dat integriteit en “jezelf onderscheiden” tegen e...lkaar afgewogen worden. Sommige collega’s hebben hier wellicht minder moeite mee of zien het als noodzakelijk kwaad in een harde realiteit. Om wie ik mij vooral zorgen maak zijn degenen die geloven dat ze een niet-bestaande droomversie van zichzelf moeten spelen om kans te maken. Natuurlijk heb je dan geen plezier in je werk en riskeer je een burn-out.
Ik hoop dat dit initiatief het narratief verandert van “met welke vinkjes kan ik mijn CV onderscheiden van de rest?” naar “hoe ontdek en ontwikkel ik mijn onderscheidende kwaliteiten, vind ik de plek waar deze het best tot hun recht komen en breng ik dit met oprechte overtuiging over?”.
Ik gun het al onze (toekomstige) co-llegae van harte.
A. Kaemingk
Intervisiecoach in de master, psycholoog, blogger, Maastricht
Een dialoog tussen gevestigde specialisten en aanstormend talent klinkt sowieso als een goed plan, vooral om de generatiekloof te overbruggen (en dan denk ik dat meer inzicht bij de oudere generaties het belangrijkste is).
Maar het is bij elke po...ging om een probleem op te lossen belangrijk om de 1e stap veel aandacht te geven, dat is de A van ADDIE, de analyse van het probleem.
Gaat het wel om WILLEN? Is het probleem dat jonge dokters zich niet wíllen specialiseren (vanwege echte dan wel spookverhalen)? Of is het eigenlijke probleem dat ‘het systeem’ ontmoedigend werkt? Dat het niet alleen ligt aan het achterhaalde hierarchiedenken, het daarmee gepaard gaande grensoverschrijdende gedrag, de scheve verdeling in aard van werkzaamheden?
Maar vooral ook aan de (te voorziene) morele uitputting doordat ‘het systeem’ je iets anders dwingt te doen dan waarvoor je bent opgeleid en waar je ambities liggen? Aan de tekortschietende toekomstperspectieven voor een aanstelling omdat de organisatie van de zorg verloopt op geleide van perverse omzetprikkels? Waarom zou je nog eens 10 jaar van je leven willen beulen en afzien om vervolgens te horen dat er geen vaste aanstelling is?
Zou de dialoog dan eigenlijk niet vooral gevoerd moeten worden met alle beleidsmakers (de overheadfuncties) die bepalen wat, wanneer en hoe de ‘handen aan het bed’ worden ingezet?
De meeste geneeskundestudenten en jonge dokters willen boven alles patiënten helpen, GOED helpen, ECHT helpen. En daarnaast natuurlijk een prettige vaste baan zoals iedereen. Beide wensen zijn in het huidige efficiency/omzet/aanbodsdenken volledig in de knel gekomen.
Dus ja, zo’n spookhuis kan zeker helpen, maar niet bij het wezenlijke probleem.
P.F.J. van Buuren
Specialist Ouderengeneeskunde
Ik denk dat de beeldvorming volledig terecht is. Los van het al dan niet binnenkomen bij de gewenste opleiding: vooral koppels FMS specialisten hebben het zwaar. Probeer maar eens als koppel jonge klaren, vaak met jonge kinderen, in dezelfde regio e...en vaste aanstelling te vinden. Genoeg collega's die 2-3 uur per dag in de auto zitten op weg naar het ziekenhuis waar ze als fellow werkzaam zijn.
[Reactie gewijzigd door Buuren, Paul van op 21-03-2024 09:01]
F.S. van den Brink
Cardioloog, Interventie Cardioloog, Fellow Intensive Care, Amsterdam
Het kost me moeite een passend antwoord te formuleren op dit artikel. Als medisch specialist, gepromoveerd, bezig aan fellowship nummer zoveel, met genoeg publicaties om dertig jaar geleden hoogleraar te worden en dienstweken die de 80uur overschrede...n denk ik dat alle angst van onze jonge dokters gegrond is. Zowel mijn vrouw (eveneens medisch specialist) als ik raden onze kinderen actief af om dokter te worden, iets dat ik naar de anios en co-assistenten ook doe. Gelijk mijn schoonvader (eveneens medisch specialist) zijn dochter het advies gaf geen medisch specialist te worden.
De werkdruk is moordend, de baanzekerheid is nul en als je geen cv hebt van zes kantjes kan je het vergeten.
Ik geef de jonge dokters volkomen gelijk dat ze voor iets anders kiezen.
Helaas ben ik in een situatie beland waarin ik drie jonge kinderen heb en een hypotheek en wat dies meer zij en ben ik al een keer werkeloos geweest . Verhuizen kan ook niet want je gunt je vrouw ook een leuke en interessante baan. Laat staan als zij wel een vast contract heeft.
Enige bescheidenheid van de auteurs die grotendeels op fraaie vaste posities terecht zijn gekomen zou ze sieren.
A. Timmermans
Gynaecoloog , Amsterdam
Als een van de medische specialisten en co-ass-opleiders die hier aanwezig was; een deel van de gesprekken die ik heb gevoerd gingen ook precies hierover. Over de struggle van de twee medische specialisten. Met een partner die ook gepromoveerd, buite...nland ervaring, fellowship, diverse chef plekken, eeuwige tweede, uiteindelijk ook via de WW een ander pad heeft gekozen, door het overschot aan medisch specialisten in dat vakgebied. In de gesprekken ging het ook over hoe deze struggle is voor een gezin met eveneens jonge kinderen en hoe je daarmee om gaat. Hoeveel pijn dat doet en hoe ingewikkeld dat is. In alle eerlijkheid. Dus cynisme en scepsis herken ik. Een dialoog is een startpunt.
A.F. Algra
Commentator, Rotterdam
Hard punt. Dus iedereen in loondienst om een meer gelijk speelveld te creeeren ? Zit hem daar de kneep ?
A.F. Algra
Commentator zorg en sociale zekerheid, oud bedrijfsarts, Rotterdam
Uitstekend initiatief ! Hulde. Slim bedacht ook overigens. Laagdrempelig en open. De noodzaak ervan is kraakhelder lijkt me. Het is niet voor niets dat veel basisartsen - door pas op de plaats te zetten- met de voeten lijken te stemmen.
Advies v...oor gebruik in het spookhuis: ik zou aanraden hierbij vooral spiegelende coachingstechnieken in te zetten cq te hanteren.
Ik maakte vroeger in mijn praktijk als bedrijfsarts veel gebruik van de coachingsmatrix van Maarten Kouwenhoven. (bekend onder strategisch coachen). Eenvoudig te hanteren, werkt erg verhelderend en pakt spiegelend uit. En het blijft dus open - in al zijn facetten. Tip