‘Hersenatlas’: droom of nachtmerrie?

Het maakbaarheidsideaal ten top: we brengen de hersenen helemaal in kaart en weten dan precies of iemand depressief dan wel obsessief is of anderszins niet helemaal voldoet aan het ideaalplaatje van een op en top gezond en goed functionerend mens, want we hebben biomarkers vastgesteld en dan kunnen we gepersonaliseerde behandelingen gaan ontwikkelen.

Met enige verbazing las ik het persbericht van de UvA dat het Institute for Chemical Neuroscience (iCNS) 23,23 miljoen euro subsidie krijgt van het kabinet om ‘een “hersenatlas” van psychiatrische symptomen te ontwikkelen. Die moet de weg vrij gaan banen om de diagnose en behandeling te verbeteren van hersenaandoeningen zoals depressie, frontotemporale dementie en multiple sclerose’. U wist het misschien al wel, maar ik wist niet dat tegenwoordig al een op de vier mensen een hersenziekte heeft, aldus het persbericht. Tja, dan snap ik wel waarom het zo treurig gesteld is met onze samenleving en de politiek.

Het taalgebruik in het persbericht is wel wat ambivalent, termen als psychiatrische, neuropsychiatrische en hersenaandoeningen lijken door elkaar gebruikt te worden. In het bericht wordt ook een min of meer causale relatie verondersteld: ‘we denken dat deze psychiatrische symptomen verband houden met veranderingen die optreden op het niveau van individuele cellen of structuren binnen cellen, waardoor hersennetwerken in verschillende hersengebieden verstoord raken’. En, veronderstellen ze: als we die verstoringen dan terug weten te draaien, klaart het beeld op.

Zou het ook andersom kunnen zijn: dat de symptomen oftewel het ‘afwijkende’ gedrag, de veranderingen in de hersenen teweegbrengen? En dan is het maar de vraag wat er gebeurt als je het terugdraait.

Hoe dan ook, blijf dromen denk ik dan. Wanneer houden we nu eens op te denken dat als we maar genoeg nieuwe technieken en kunstjes toepassen, we dan precies weten wat iedereen mankeert en we dat dan allemaal kunnen oplossen? Gelukkig verscheen er vorige week een mooi ingezonden stuk in de Volkskrant van een aantal wetenschappers die hun verbazing over dit toch wel megalomaan te noemen onderzoeksproject uitspreken en ook haarfijn uitleggen waarom het geen goed idee is om hier miljoenen onderzoeksgeld in te stoppen. Ze stellen dat bijna 45 jaar hersenonderzoek, waaraan alles bij elkaar vele miljarden zijn gespendeerd, geen enkele toepasbare biomarker voor een psychiatrische stoornis heeft opgeleverd. Dat is ook niet zo verwonderlijk als je bedenkt dat psychiatrische stoornissen gebaseerd zijn op een zekere consensus over de classificatie van die stoornissen. Die classificatie, de DSM, is nogal afhankelijk van nieuwe inzichten en van het tijdsgewricht – tot 1974 was homoseksualiteit er ook in opgenomen als stoornis!– en wordt regelmatig aangepast. De auteurs van de ingezonden brief stellen dat er inmiddels meer dan voldoende bewijs is voor ‘de impact van nare gebeurtenissen en moeilijke levensomstandigheden’. Het geld zou in hun ogen beter geïnvesteerd kunnen worden in ‘onderzoek dat, in samenwerking met mensen die psychisch lijden, analyseert waarmee zij geholpen zijn en welke ondersteuning zijn nodig hebben’. Daar ben ik het hartgrondig mee eens, je zou het natuurlijk ook kunnen besteden aan zorg voor die mensen, want die is maar al te vaak niet beschikbaar.

Eerlijk gezegd bezorgt het idee van zo’n hersenatlas me een nachtmerrie, ik voorzie een dystopie waarin iedereen zich door wat hersenmanipulatie precies gaat gedragen zoals de grote leider het wil.

Lees ook de blog van Menno Oosterhoff over dit onderwerp: Is het Max of is het zijn auto?